Sosyal Biliş

Biliş , insanların tozplumsal çevrelerine (diğer insanlara) ilişkin bilgileri nasıl yorumladıkları, çözümledikleri, anımsadıkları ve kullandıklarıyla ilgilidir.

Bilgilerin ne kadarınının işlenebildiği ve nasıl anlamlı hale geldiği sosyal biliş yaklaşımınının temel sorunudur.

Sosyal Biliş, İnsanların toplumsal çevrelerinden aldıkları bilgilerden yaptıkları çıkarsamları nasıl biçimlendirdikleri üzerinde odaklaşır. Başka bireyler, toplumsal gruplar, toplumsal roller hakkındaki yargılara nasıl ulaşıldığı anlaşılmaya çalışılmaktadır.
Bu yargıların tutarlı olmasında bilgilerin nasıl kullanıldığı önemlidir. 


Toplumsal çıkarsama yapmak için bilgi toplama, hangi bilgilerin toplanacağına karar verme ve bilgileri bir yargıda bütünleştiririz.

Bilgi toplama: En sonunda yapılacacak bir çıkarsama ile ilgili bilgi toplandığında bu bilgileri doğru ve yansız biçimde yapmak planlanır. Ancak bilgi toplama birçok yanlılık kaynağından etkilenmektedir.

Önceden Beklentiler: Bir konu hakkında önceden beklentiyle tutarlı bilginler seçici olarak algılanabilir. Önceden beklentiler, yorumu güç bilgilere yapı ve anlam kazandırlabilse de yanlış çıkarsamalarda bulunmaya neden olabilir.

Yanlış Beklentiler 
Bilgilerin dikkite alınmasınını bütünüyle engellenmesi 
Bilgiler, beklantilerle tutarlı olmadığında beklentileri destekleyenler lehine reddetmek 

Bilgide yanlılıklar: Bir çıkarsamayla hangi bilgilerin ilgili olduğuna karar verdikten sonra, bilgiler gerçekten toplanmalıdır. Kişi, ulaşılabilir verilerden hangi bilgi parçalarının gözden geçirilmesi gerektiğini belirler. Bilgilerde yanlılıkların bulunması durumunda, sınırllı bilgiye dayalı yargılara çarpıtılabilir. İnsanlar, bilgilerin yanlı olabileceği konusunda uyarıldıklarında bile, bazen o yanlılığın sonuçlarını bütünüyle anlamayabilirler.

Küçük Örneklem: Çıkarsamalar çok az bilgiye dayandığında sorun çıkabilir. Bazen insanlar çok az ve temsil edici olmayan bilgiyle uğraştıklarını unutmakta ve yine de kendilerinden emin çıkarsamalar yapmaktadırlar.

İstediksel bilgiye karşı olay tarihçisi bilgisi, İstatiksel Bilgi, Çok sayıda birey hakkında veri sağlarken olay tarihçisi bilgisi yalnızca birkaç özgül bireye ilişkin veri sağlamaktadır. 
Bir olay tarihçesi güçlü bir sonuca götürmezse, istatiksel bilgiye güvenmeye daha eğilimliyizdir. Ancak daha canlı, karşılıklı konuşmaya dayalı olay tarihçesi kanıtları varsa, insanlar sık sık ilişkili istatiksel bilgiyi görmezden gelmekte ve onun yerine olay tarihçesi bilgisinden etkilenmektedirler.

Olumsuz bilginin etkisi: Olumsuz bilgi olumlu bilgilerden daha fazla dikkat çekmektedir. Yargılara varılırken olumsuz bilgiye olumlu yönlerden daha fazla ağırlık verilmektedir.

Bilgileri bütünleştirme
Birlikte değişme yargıları: Olgular arasındaki çağrışımlar
Hatalar İki değişken arasında bir ilişki beklendiğinde, bir kişi iki şeyin ilişkinlik derecesini abartmak ya da bir ilişki bulunmadığında varmış gibi görmek eğilimindedir.

Yanılsama Korlesyon: 
Çağrımsal anlam: İki değişken birlikte gider, değişir görünür. Önceki beklentiler. 
Eşleştirilmiş seçilebilirlik: İki değişkenin alışılmamış bir özelliği paylaşmaları nedeniyle birlikte değiir görünmesi.
Çevreleme etkileri: Karar seçeneklerinden nasıl çerçevelendiğidir. İfade kullanılan sözcüklerin insanların yargılarını etkileyebilmesi. 
büyük bir fırsat 'hiç değilse bir iş'
Bir kararın sağlayabildiği kazançlar ya da neden olabildiği kayıplar açısından sunulmasıyla ilgilidir.
Riskler - dikkat ve tedbir
Kazançlar - şans 

Duygular ve Çıkarsama 


Duygular, bilişi yanıltan bir süreç olabilir. Aynı zamanda duygular, karar verme sürecinin yaşamsal yönüdür. Duygular dikkate alınmadığında kişinin çıkarlarına ters düşen kararlar verilebilir.

Duygu durum ve çıkarsama: İyi bir duygu durumda olduğumuzda, daha sosyal ve davranışlarımızda daha özgeci olma eğilimindeyizdir. 
Kötü bir duygu durumundaki insanların daha içe dönük ve başkalarına karşı daha az özgeci olmaları beklenebilir. 
Kötü duygu durumdan kaçma isteği 
Birçok koşulda insanlar, o anki duygu durumlarına benzer yaşantıları daha kolay anımsamaktadırlar.
Duygu durum ve tutarlı bellek, insanlar olumlu bir duygu durum içindeyken olumlu olayları daha iyi anımsamak eğilimdedirler. 
Olumsuz duygu durum içindeyken ise bazen daha fazla olumsuz olaylar anımsanmaktadır. (ör. depresyondaki insanlar) İnsanlar kötü duygu durumdan kurtulmak için olumlu şeyler de düşünmektedirler.

Kayıp isteksizi karar alırken olumsuz sonuçları vurgulayan riskli seçeneklerin insanlara riskli seçeneklerin insanlara daha kötü görünmesidir. Kazandırma olasılğı %50 olan seçenek yada kaybettirme olasılığı %50 olan seçenek.

Olumsuz duygu durumda olan insanlar olumsuz geri bildirimden o kadar etkilenir görünmektedirler. Olası kayıplar onlara büyük görünmektedirler .

Otamatik değerlendirme 
Sosyal biliş sürecinin hemen hemen otomatik ve farkında olunmaksızın gerçekleşir.
Erken ve hizlı yargılar sonraki davranışlar için ortam hazırlamaktadır.

Güdü ve Çıkarsama 

Bilgilerin nasıl işlediği, yapmak istenen çıkarsamalardan etkilenir.
Bilgilerin kendine hizmet eder şekilde üretilmesi ve değerlendirilmesi
Kötü şeylerin diğer kişilerin başına geleceğinin düşünülmesi, dikkatli bir çıkarmada bulunma isteği ve çıkarsamanın daha az önemli olduğu durumlar, güdülenme düzeyi yükseldikçe koolay yargılarda doğruluk derecesi artarken zor yargılarda azalmaktadır.

Bireyin kendi bilgi ve uzmanlığı da bilgi düzeyine ilişkin yanlış inançlar bireyleri yanıltabilmektedir.
Kendilerini bilgili bulan bireyler, daha az bilgi toplamakta ve bu durum yanlış karar vermekle sonuçlanabilmektedir.

Düşünce ve duyguları bastırma duyguları düzenleme, iyi bir duygu durumu geri getirecek davranışlarda bulunma ve duygu yüklü düşünceleri bastırma
Bir olaya duygusal bir tepkiyi bastırılmasının güç bulunmaması, fizyolojik süreçlerin etkilenmesi, daha fazla uyarılma.

Duygusal kestirmeler, insanların çoğu bir konu hakkında nasıl hissedeklerini çıkarsamada iyidir.

Bu duygunun ne kadar süreceği?
Duygusal Kestirme: Geleceğe ilişkin kararlar vermek için duygularımızı kullanma yoludur.
Duygusal tepkilerin gerçekte olduklarından daha uzun süreli olacaklarını tahmin etme:
Tek olayın geleceğimiz,düşüünce ve duygularımız üzerindeki etkisini abartmamız,
Öteki aracı olayların geleceğe ilişkin duygu ve düşüncelerimizi ne kadar etkileyeceğini anlamındaki başarısızlığımız.

Şemalar

Şema: Bir kavram ya da uyarıcı hakkında örgütlenmiş ve yapılandırılmış bilişler takımıdır.
Biliş; Bilgisine sahip olunan her şeydir.
Bir şema kavram ya da uyarıcı hakkında bilgileri, ona ilişkin değişik bilişler arasındaki ilişkileri ve özgül örnekleri içerir.

Kişiler, toplumsal roller, insanların kendilerine ilişkin şemalar.

Kalıp: Aşırı derecede çok olaylar hakkındaki şemalardır. Öreneğin bir lokantada yemek yemek.
Yeni bir durumla her karşılığında ionu yen baştan anlamaya çalışmak yerine, geçmişte karşılaşılan benzer durumlara ilişkin bilgilere bakılmaktadır.
Bilgi işlemeye yardımcı,
Bilginin yapılandırılması ve örgütlenmesi
Bilginin daha iyi anımsanması, ayrıntııların örgütlenmesi
Şema ilişkili bilginin daha çabuk işlenmesi
Boşlukların düldurulması ve eksik bilgilerin tamamlanması

Şemalarda örgütlenme
Hiyerarşik bir biçimde örgütlenmişlerdir.
Aralarında açık nedensellik ilişkileri bulunan bir dizi öğeye sahiptir.
genel ve soyut bir kavramı içeren hiyerarşik bir şema,
En iyi örnekler: Bir şemanın en yaygın ya da en temsil edici örnekleridir.
Bir şemanın içerdiği çağrışımlar sık sık bir hiyerarşiden çok, karmaşık bir örümcek ağına benzemektedir.
Şematik bilgi işleme
Avantajlar
Bilgi işleme sürecini kolaylaştırır.
Anımsamayı kolaylaştırır.
Bilgi işlemeyi hızlandırır.
Otomatik çıkarsamayı kolaylaştırır.
Bilgi ekler
yorumlamayı kolaylaştırır.
Beklentilergn biçimlenmesine yol açarlar.
Duygu içerirler.

Şemaların dezavantajları, hata ve yanlılıklar!

Bir şemaya uyan bilgileri üzerinde fazla durmadan kabul etme,
Birbiriyle ilişkisiz fakat şemayla tutarlı  öğeler ekleyerek düşüncedeki boşlukları doldurma,
Çok iyi uymadıklarında bile şemaları kullanma,
Şemaları değiştirmeye isteksiz olma,

Bilişssel ve Kestirme Yollar: Bilişssel kolaylaştırıcılardan yararlanma
Temsil edilicilik kestirme yolu
Çevreden alınan bilgileri şemadakilerle işleştirir.
Verilen mesleksel kategorilerden her birindeki ortalama kişiyi temsil edip etmediğine karar vermek ve bu karar doğrultusunda bir yargıya varmak gerekmektedir.
Belirli kişi ya da olayın bilirli bir şemanın örneği olup olmadığına karar vermede yardımcı olur.
Yanlış Bilgileri bir araya getirme hatası!

Ulaşılabilirlik kestirme Yolu
Çıkarsamalar yaparken bir rehber ya da kestirme yol olarak örneklerin anımsanma kolaylağından ya da çok çabuk anımsayabildiğimiz bilgi miktarından yararlanmak.
Nicelik ve görülme sıklığına ilişkin soruları yanıtlayabilmeyi sağlamaktadır.
Çok az bilişsel işlem gerektirmektedir.

Benzeştirme kestirme yolu
Belirli sonuçların akla gelme kolaylığı neyin olabileceğini kestirmede kullanılır.
Kestirme - Babam ne söyleyecek?
Nedensellik - arabayı kötü mü kullanıyordum.
Duygusal tepkiler,

Gerçek Karşıt Akıl Yürütme Hatası
Anormal ya da istisnai olaylar insanların normal ve sonuç olarak gerçek çıktıdan farklı alternatiflar düşünmelerine neden olmaktadır.
Bilişssel Benzeştirme

Olayların oluş biçimlerini benzeştirme, insanların olasılıklar düşünmelerine ve bu olasılıkları gerçekleştirmek için palanlar yapmalarına yardımcı olur.

Dayanak noktası ve uyarlama Kestirme Yolu

Konu hakkında bir bilginin olmadığı durumlarda benzer bir olay hakkındaki bilgi bir dayanak ya da başlangıç noktası olarak kullanılabilr.
Çıkarsama dayanak noktası olarak uyarlanmaktadır.
Benlik

Hangi İşlemlerde Şemalar Kullanılır?

Doğal dış sınırlar
Hangi şemanın kullanacağının en açık ve en güçlü belirleyicisi bilginin kendi yapısıdır.
Şemalar algıladığımız bilgilerin doğal sınırlarını izler.
Çevreden kaynaklı bilgiler, hangi şemaların kullanılacağını açık hale getirir.
Bilgilerin anlamlı ve yapılanmış parçaları.

Çarpıcılık
Çevresel Çarpıcılık -Bazen başkalarının davranışlarına ilişkin yorumunuz çevrenin onlar hakkında hangi bilgileri çarpıcı kıldığına bağlıdır.
Erkeklerde oluşan bir grupta tek kadın olmak.
Birkaç kadın ve birkaç erkekten oluşan grupta kadın olmak.

Öncelik
Sık sık bir kişi ya da durumu çözmlerken hangi şemanın kullanılacağı çok erken belirlenmektedir.
insanlara en baştan örgütleyici bir yapının sağlanmış olması!

Hazırlanmış olma,
Bir şemadaki yakın geçmişte kullanılan yeni bilgilerin yorumunda tekrar kullanılmak eğilimindedir.

ÖNEM
Çevreden gelen bilgileri yorumlamak için hangi şemaların ve kaç şemanın kullanılacağı işlenen bilgilnin önemine bağlıdır.
Çıkarsamada bulunmak için koşullar önemsizse insanlar şematik çıkarsamalarını üzerinde fazla düşünmeden daha çabuk yaparlar.
Çıkarsamanın sonucu önemli olduğunda durumun incelenmesi için daha fazla zaman harcanır.
Bireysel Farklılıklar
İnsanların şemalarının farklı olması!

Kesinlik ya da belirlik gereksinimi

Amaçlar,
Bir duruma birisinin ne söylediğini anımsamaya ya da birsinin bir izlenimini oluşturmaya çalışmak gibi bir amacımız bulunduğundda bilgileri özel amaçlarımız uyacak şekilde örgütleriz.

Şemalar ne zaman kullanılır
İkili bilgi işleme,
Bilgiler iki türlü işlenebilir.
Hızlı şemaların yol göstericilik temelinde kullanımları yoluyla
Çıkarsamaların kanıtlardan daha tehlikeli ve parça parça yapılandırılması yoluyla

Çıktı Bağımlılığı
Kişinin çıktıları bir başkasının davranışına bağlı olduğunda, diğer kişiye ve şema tutarsız bilgiye daha fazla dikkat edilmektedir.

Sorumlu tutulma olasılığı
Doğruluk gereksinimi insanların verilere daha çok şemalara daha az dikkat etmeyle neden olur.

Zaman baskısı
Zaman baskısı altında karar alınırken şemalar daha çok kullanılmaktadır.

Doğrulayıcı denence sınanması
Kendini doğrulayan kehanetler